ชื่อ(ข้าว)นี้มีความหมาย

ข้าวเล้าแตก

เป็นข้าวเหนียว โดยมีเรื่องเล่าว่า ผู้เฒ่าคนหนึ่งปลูกข้าวสายพันธุ์นี้ หลังเก็บเกี่ยวเสร็จเอาข้าวขึ้นยุ้งปรากฏว่าไม่สามารถเก็บข้าวได้หมด ต้องสร้างยุ้งใหม่และเก็บได้ไม่นานยุ้งก็หักอีก จึงเรียกพันธุ์ข้าวนี้ว่า “เล้าแตก” เล้าเป็นภาษาอีสาน หมายถึง ยุ้ง ดังนั้น เล้าแตกก็คือ ยุ้งแตก

ลักษณะพันธุ์เป็นข้าวที่มีใบดก ใบกว้างยาวแข็ง จึงควบคุมวัชพืชได้ ทนแล้ง ทนน้ำขัง ทนต่อเพลี้ยไฟ เหมาะสำหรับดินร่วนปนทราย ดินร่วนปนเหนียว ให้ผลผลิตสูง น้ำหนักดี รวงใหญ่ยาว จับเมล็ดถี่ รสชาติ นิ่ม หวาน หอมกินอร่อย นึ่งขึ้นหม้อ สามารถนำมาทำข้าวโป่งหรือข้าวเกรียบว่าว ข้าวจี่ ข้าวต้มมัด ข้าวหลาม ขนมนางเล็ด

ข้าวแม่ฮ้าง

เป็นข้าวเหนียว เล่ากันว่ามีครอบครัวหนึ่ง ภรรยาเพิ่งคลอดลูก พอถึงฤดูเก็บเกี่ยวสามีไปเกี่ยวข้าว ได้แต่บ่นภรรยาที่เอาข้าวพันธุ์นี้มาปลูก เพราะเป็นข้าวที่มีขนเยอะทำให้คายและคัน ถึงกับทะเลาะกันและสามีตัดสินใจทิ้งภรรยาและลูกไป

ข้าวแม่ฮ้างเป็นข้าวที่มีความหอม นุ่มและกลิ่นหอมมากเมื่อใครได้ลองกินแล้วจะติดใจ นำมาทำเป็นข้าวเม่าได้รสชาติดี หรือทำข้าวหลาม ข้าวต้มมัด

ข้าวนางนวล

เป็นข้าวเหนียวที่มีกลิ่นหอมเฉพาะตัวตั้งแต่เป็นต้นกล้า ตลอดจนเป็นต้นข้าว เมื่อนำมานึ่งจะหอมมาก จนกล่าวว่า หากครอบครัวใดนึ่งข้าวนางนวลแล้วจะรู้ได้ทันทีเพราะกลิ่นหอมฟุ้งกระจายไปไกล

ลักษณะพันธุ์ อายุการเก็บเกี่ยวประมาณ 150 วัน ต้นสูงประมาณ 155 ซ.ม. ทรงกอแผ่ แตกอดี ลำต้นล้มง่าย เมล็ดจับถี่ปานกลาง เปลือกข้าวสีฟางมีจุดดำที่ปลายเมล็ด

สามารถแปรรูปเป็นข้าวต้ม ข้าวหลาม ข้าวโป่ง

ข้าวแสนสบาย

เป็นข้าวเหนียว ที่ปลูกได้ง่าย ทนโรค ทนแมลง ปลูกแล้วไม่ต้องดูแลเยอะ ให้ผลผลิตสูง ข้าวสารเม็ดสวย มีกลิ่นนหอมและนุ่ม ปลูกแล้วไม่ต้องดูแลเยอะ แบบแสนสบาย เหมาะสำหรับปลูกในดินร่วนปนทรายหรือดินร่วนปนเหนียว

ข้าวพญาลืมแกง

เป็นข้าวเหนียว มีเรื่องเล่าว่า ครอบครัวหนึ่งได้หุงข้าวชนิดนี้ เพื่อรองรับท่านพญาที่มาเยือนในหมู่บ้าน เมื่อท่านพญาได้กินข้าวชนิดนี้แล้ว ไม่ยอมกินกับกินแต่ข้าวอย่างเดียว เพราะรสชาตินุ่มอร่อยและหอมมาก 

ลักษณะพันธุ์ เป็นข้าวกลาง เหมาะกับทุกสภาพดิน เมล็ดข้าวเปลือกแบนยาวสีเหลืองเกลี้ยง 

ข้าวเหนียวลอย

ลักษณะพันธุ์เป็นข้าวหนัก อายุประมาณ 7 เดือน สามารถยืดหรือลอยตัวได้สูงตามระดับน้ำโดยเฉลี่ย 180-500 ซ.ม. แตกกอดี มีรากที่ปล้องทุกปล้อง และมีต้นแขนงงอกออกจากปล้อง เมื่อน้ำลดลำต้นจะปูลงไปกับผืนนารากที่ปล้องจะหยั่งลงดิน ต้นแขนงและรวงจะชูขึ้น รวงจับกระจัดกระจาย เมล็ดเรียว เปลือกเมล็ดสีฟางกระม่วง มีขนบนสั้น นิยมนำข้าวเปลือกมาเลี้ยงไก่และเป็ด แต่ต้นล้มง่ายเพราะสูงและเกี่ยวยาก

ข้าวเจ้าแดง

เป็นข้าวเจ้าเมล็ดข้าวสารสีแดง เป็นที่นิยมปลูกในภาคอีสาน เพราะสามารถนำมาแปรรูปเป็นขนมจีน ได้เส้นสวย และเอาให้ไก่ชนกิน ไก่จะแรงดี อดทน อายุการเก็บเกี่ยวประมาณ 150  วัน ความสูงประมาณ 140-150 ซ.ม. เป็นข้าวที่มีลำต้นอ่อน ล้มง่าย แต่ล้มไปในทิศทางเดียวกัน เป็นข้าวที่มีน้ำหนักดี จับเมล็ดห่าง ผลผลิตดี เมล็ดร่วงง่าย ฟาดง่ายเมล็ดเรียวเล็ก เปลือกเมล็ดสีแดงคล้ำอมน้ำตาล มีกลิ่นหอมเล็กน้อย เป็นข้าวแข็ง หุงขึ้นหม้อ

แปรรูปเป็นขนมจีนได้เส้นสวย เหนียวนุ่ม ทำข้าวปาด ใช้เป็นส่วนผสมยาสมุนไพรลูกประคบแก้ปวดเมื่อย ทำแป้งเหล้า

ข้าวมะลิแดง

เป็นข้าวเจ้าที่มีลักษณะคล้ายคลึงกับหอมมะลิมากเพียงแต่มะลิแดงข้าวกล้องเป็นสีแดง อายุเก็บเกี่ยว 120 วันข้าวสารสีชมพูเข้มแกมแดง ข้าวนุ่มมีกลิ่นหอมเฉพาะตัว ต้านทานโรคได้ดี

ได้รับความนิยมในกลุ่มคนที่ใส่ใจสุขภาพ เพราะข้าวสีช่วยบำบัดโรคได้หลายโรค โดยเฉพาะเบาหวาน ชาวบ้านแถบภาคอีสานเชื่อว่า ข้าวพันธุ์นี้ช่วยแก้อาการท้องผูก ช่วยป้องกันโรคเหน็บชา โรคลำไส้และโรคอัมพาตได้ แต่กินในช่วงฤดูร้อนเกิดอาการร้อนในได้   

ข้าวเจ้าลอย

เป็นข้าวเจ้า มีคุณสมบัติเด่นคือ การยืดปล้องให้สูงตามน้ำได้หลายเมตรมีรากที่ปล้องทุกปล้อง มีต้นแขนงงอกออกจากปล้องเมื่อน้ำลดลำต้นจะปูลงไปกับผืนนารากที่ปล้องจะหยั่งลงดิน ต้นแขนงและรวงจะชูขึ้น แต่ถ้าน้ำมาในช่วงที่ข้าวกำลังตั้งตัวข้าวไม่สามารถยืดตัวได้ทันข้าวตายได้ จึงเหมาะกับพื้นที่นาทามของภาคอีสาน เป็นข้าวหนักอายุประมาณ 7 เดือน เมล็ดมีหาง มีขนเล็กน้อย ข้าวค่อนข้างแข็ง ไม่มีความหอม

นิยมนำข้าวเปลือกพันธุ์นี้มาเลียงไก่ เลี้ยงเป็ด ทำให้ไข่ที่ออกมามีคุณภาพดี ทำขนมข้าวปาด ขนมจีน ขนมดอกจอก  

ข้าวปกาอำปลึ

เป็นข้าวเจ้า ปกาอำปลึหรือผกาอำปลึ แปลว่า “ข้าวดอกมะขาม” เป็นข้าวที่มีถิ่นกำเนิดแถบตะเข็บชายแดนไทยกัมพูชา เมื่อสุกแก่ เปลือกของข้าวมีสีเหลืองอ่อน เหลืองเข้ม และสีดำคล้ำในเปลือกเดียวกันเหมือนสีของดอกมะขาม ซึ่งเป็นที่มาของชื่อ ปกาอำปึล เมล็ดข้าวเรียวยาว เมื่อขัดขาวจะมีสีขาวเหมือนข้าวหอมมะลิ แต่เมล็ดจะเล็กกว่า มีสีใส แวว มันกว่า หากสีเป็นข้าวกล้องจะมีสีเขียวออกน้ำตาลอ่อนๆ รสชาตินุ่มเหนียว หนึบๆ คล้ายข้าวโพดข้าวเหนียว

ข้าวเนียงกวง

เป็นข้าวเจ้า “เนียง” ในภาษาเขมรหมายถึง ผู้หญิง เนียงในความความของข้าวก็คือ แม่โพสพผู้รักษาข้าว คำว่า “กวง” หมายถึง การคงอยู่ ยืนยาว ไม่มีวันสูญหาย ไม่หมดสิ้น ข้าวเนียงกวงมีลักษณะพิเศษ คือรวงข้าวโน้มลง ใบธงชูขึ้นสามารถป้องกันไม่ให้นกมากินข้าว  

นิยมนำข้าวชนิดนี้ไปใช้ในการประกอบพิธีกรรมต่างๆ เช่น ในงานแต่งงาน หรือใส่ในหลุมเสาตอนปลูกบ้านใหม่ ครั้งเอาข้าวขึ้นเล้าก็ต้องใช้ข้าวตระกูลเนียง เพื่อความมั่นใจว่าจะมีข้าวกินตลอดปี สามารถทำเป็นขนมพื้นบ้าน และขนมจีนได้ ขายเป็นข้าวสารราคาดี ใช้บริโภคในครัวเรือน

ข้าวลืมผัว

เป็นข้าวเหนียว มีเรื่องเล่าว่า มีสามีภรรยาคู่หนึ่ง เมื่อสามีชาวได้ออกไปทำธุระนอกบ้าน ภรรยาได้นำข้าวมาหุง แต่ระหว่างที่รอสามีภรรยาได้หยิบข้าวที่หุงสุกแล้วมากินเล่น แต่ด้วยลักษณะข้าวที่มีกลิ่นหอม รสชาติอร่อย ภรรยาจึงกินข้าวหมดไม่รู้ตัวไม่เหลือเก็บไว้ให้สามี จึงเป็นที่มาข้าวอรลืมผัวนั่นเอง